Dr Julia E. Wahl
Czym jest system
Podobnie do podejść kontemplacyjnych (np. uważności, współczucia) myślenie systemowe jest myśleniem o wzajemności, wymianie, relacjach, kontekście oraz sposobie patrzenia na wszystkie zjawiska jako czymś nieustannie się zmieniającym, bez trwałej tożsamości. Według tej koncepcji wszystkie części mają znaczenie, a nawet małe zmiany (interwencje) wpływają na pozostałe części systemu.
Podejście systemowe łączy tym samym ze sobą metodę (myślenie, działanie) analityczną (skupienie na szczegółach) z syntetyczną (umiejętność połączenia całości, różnych elementów i kontekstów). Zaczęło wpierw funkcjonować dzięki biologowi Ludwigowi von Bertalanffy’emu, który zauważył, że żywy organizm oddzielony od swojego otoczenia szybko umrze z powodu braku dostępu do tego, co jest mu niezbędne do życia. Tym samym każdy organizm jest otwartym system, co oznacza, że nieustannie wymienia się z innymi systemami poza sobą samym (dając i biorąc). W zakresie systemu społecznego każdy przekaz stwarza nowe myśli, nadaje nowe znaczenia, a tym samym może stwarzać nowe kultury (języki, rytuały).
Warto zatem również zastanowić się, wychodząc już poza biologię, co na poziomie interakcji między ludźmi, w ramach rodziny, organizacji dzieje się w momencie zablokowania wzajemnej wymiany, w której nie tylko chodzi o ilość, ale i jakość.
Charakterystyka i wartości myślenia systemowego
„Świat może wydawać się monochromatyczny tylko tym, którzy uparcie interpretują to, czego doświadczają przez obiektyw jednego kulturowego paradygmatu – własnego”. – Wade Davis
Według Capry i Luisiego myślenie systemowe charakteryzuje się: przesunięciem perspektywy (sposobu myślenia) z części na całość (elastyczność myślenia), nieodłączną multidyscyplinarnością (np. różne zespoły, osoby z różnymi sposobami myślenia i kompetencjami ze sobą współpracują), przejściem od obiektów do relacji (relacjami pomiędzy obiektami, badanie relacji pomiędzy osobami w zespole), przejściem od pomiaru do mapowania (np. jak odpowiednie osoby, grupy, aktywności, produkty się ze sobą łączą lub nie), od ilości do jakości (jak jedno wpływa na drugie), od struktur do procesów (jak odpowiednie zjawiska, zachowania, emocje, procesy wpływają na struktury), przejściem od celu do epistemologii (badanie, sprawdzanie, możliwość popełniania błędów), i w końcu przejściem od kartezjańskiej pewności do przybliżonej wiedzy (wiedza może się zmieniać, cały czas potrzebujemy ją weryfikować, nie zakładamy, że raz na zawsze jest nam dana).
Charakterystyka psychoterapii systemowej
Według Brytyjskiego Stowarzyszenia Poradnictwa i Psychoterapii (British Association for Counselling and Psychotherapy – BACP):
„…Terapia systemowa koncentruje się na interakcjach i relacjach między grupą, aby pomóc jej w rozwiązaniu wszelkich problemów i pójściu dalej. Daje wszystkim członkom grupy szansę na zbadanie swoich uczuć i powiedzenie, co myślą w bezpiecznym, nieosądzającym środowisku. Terapia ma na celu zidentyfikowanie głęboko zakorzenionych wzorców w relacjach danej osoby, a także z członkami grupy. Proces pomaga odkryć sposoby, w jakie członkowie komunikują się i zachowują w ramach systemu, w oparciu o przekonania dotyczące ich ról..” (BACP, 2023)
Jeżeli chodzi o jej historyczne zaplecze to:
„…Terapia systemowa ma swoje korzenie w terapii rodzinnej, a dokładniej rodzinnej terapii systemowej, jak ją później nazwano. W szczególności terapia systemowa wywodzi się z mediolańskiej szkoły Mari Selvini Palazzoli, ale także z prac Salvadora Minuchina, Murraya Bowena, Ivana Boszormenyi-Nagy’ego, jak również Virginii Satir i Jaya Haleya z MRI w Palo Alto. Te wczesne szkoły terapii rodzinnej reprezentowały terapeutyczne adaptacje większej interdyscyplinarnej dziedziny teorii systemów, która wywodzi się z dziedziny biologii i fizjologii…
Wczesne formy terapii systemowej opierały się na cybernetyce. W latach 70. to rozumienie teorii systemów było centralnym elementem strukturalnej (Minuchin) i strategicznej (Haley, Selvini Palazzoli) szkoły terapii rodzinnej, która później przekształciła się w terapię systemową. W świetle postmodernistycznej krytyki, koncepcja, że można kontrolować systemy lub obiektywnie powiedzieć „co jest” stawała się coraz bardziej wątpliwa. Opierając się w dużej mierze na pracy antropologów Gregory Bateson i Margaret Mead, spowodowało to przesunięcie w kierunku tego, co jest znane jako „cybernetyka drugiego rzędu”, która uznaje wpływ subiektywnego obserwatora w każdym badaniu, zasadniczo stosując zasady cybernetyki do cybernetyki – badanie badania…. W rezultacie, punkt ciężkości terapii systemowej (ok. 1980 i dalej) odszedł od modernistycznego modelu linearnej przyczynowości i rozumienia rzeczywistości jako obiektywnej, do postmodernistycznego rozumienia rzeczywistości jako społecznie i językowo skonstruowanej….” (EN Wikipedia, 2023)